D/a: Maagdentoren

Onvoltooid verleden*

De Smet Vermeulen architecten

Jonathan (F/a Curatorenteam) licht toe waarom je dit project zeker niet mag missen.

Tot enkele decennia geleden was architectuur maken heel overzichtelijk. Je ontwerp vertrok bijna altijd van een leeg blad papier. Had je dat niet, dan ging het vaker over een restauratie dan over een renovatieproject. Die restauratie was eenvoudig. Als het niet nieuw en modern was, was het oud en traditioneel. Oud werd zo goed mogelijk naar de originele staat gebracht en net ernaast werd een glazen kubus opgetrokken om duidelijk te maken dat het project gerestaureerd werd.

Die manier van restaureren is ondertussen gedateerd, maar toch nog steeds veelvuldig in omloop. We selecteerden De Maagdentoren dan ook omdat het een mooi voorbeeld is van de transitie die als een frisse wind waait doorheen de gerestaureerde monumenten in ons land.

De functie van erfgoed 

Vandaag merken we dat Vlaanderen volgebouwd is. De toekomst wordt dus steeds meer bepaald door wat er reeds is. Daardoor hebben ontwerpers steeds minder een leeg blad om van te starten en vervalt de betekenis van ‘vorm volgt functie’. We bouwen turnzalen in kerken, appartementen in oude ziekenhuizen en maken van een oude versterkte woonburcht (een donjon) een uitkijktoren. De functie is dus veranderlijk, gebruik en beleving staan centraal om het voortbestaan van een gebouw te verzekeren. Meer dan de herinneringswaarde van erfgoed, ligt de echte waarde in de toekomstwaarde. Anders vervalt het monument tot een artistieke waarde die niet mee verandert met de hedendaagse cultuur en samenleving.

Samenraapsel 

De Maagdentoren is in dat opzicht brandend actueel. Niemand woont nog in een donjon maar iedereen trekt de natuur in, dat heeft de lockdown ons geleerd. In Limburg fiets je door het water of tussen de bomen, in de polders van Kruibeke wandel je doorheen Arcade en in Zichem overwin je de trappen van De Maagdentoren om bovenaan te genieten van het uitzicht.

De toren is in niets een traditionele restauratie zoals hierboven werd beschreven. Het is een samenraapsel van restaureren, conserveren en renoveren. Aan de basis liggen enkele beperkingen zoals een gebrek aan oorspronkelijke materialen en plannen. Het resultaat werd een vernieuwend en gewaagd stukje architectuur. In plaats van het monument voor te stellen achter glas en zonder functie, krijgt de toren opnieuw een plek in de samenleving.

* Dit is een knipoog naar het vlugschrift dat we kregen van Sofie De Caigny tijdens één van onze eerste meetings met het F/a Curatorenteam. De hele tekst is gebaseerd – en zelfs gedeeltelijk overgenomen – uit het boekje.

Auteur: Jonathan Cludts