D/a: kleuterschool Xaveriuscollege

De ongelooflijke sterkte van de Xaveriuskleuterschool is de manier waarop een rechtlijnig en rationeel plan wordt ingepast in een ongestructureerde verkavelingsstructuur. En dat zonderplaatsverlies, zonder botsing en zonder ruis: een krachtig staaltje architectuur van META Architectuurbureau, Landinzicht Landschapsarchitecten en Tractebel, lijkt me.

Meer dan een saaie gang

We zwaaien de deur aan de Xaveriusstraat open en meteen is de organisatie van het gebouw duidelijk. Vier langwerpige stroken delen het L-vormige gebouw op: een rij klasjes, een strooktoiletten en vestiaires, een strook ‘restruimte’, en een uitgestrekte gang die het gebouw aaneenrijgt als een ruggengraat. De strook restruimte, gevormd tussen de grillige perceelsgrens en het kaarsrechte gebouw, wordt slim ingezet als berg- en buitenruimte. Hoewel de centrale as wel degelijk een gang is, past het woord hier geenszins. De edele eenvoud in de materialiteit en de genereuze dimensionering spreken de saaie banaliteit omsloten in het woord ‘gang’ tegen. Verschillende indirecte lichtbronnen doorbreken het perspectief van de gang en dragen bij aan de ruimtelijke oriëntatie.

Een gezicht op maat

Twee uitzonderingen breken de anderzijds strenge structuur van het gebouw open. De dubbelhoge polyvalente zaal vormt het kloppende hart van het geheel, slim geschakeld als sas tot de grote speelplaats. Verderop torent een kopgebouw verhuld als appartement uit, bekroond door een prachtige sporthal met uitzicht over de stad. Het complex kent drie verschillende gezichten, telkens op maat van de drie verschillende straten waar het aan grenst: een eenvoudige poort voor het personeel aan de Jozef Posenaerstraat, het kopgebouw aan de Stenenbrug, en een eigenaardige nepgevel aan de Xaveriusstraat. Dit betonnen raster beschut de groene inkomruimte. Het vervolledigt en onderbreekt tegelijkertijd het straatbeeld.

Mag het wat meer zijn

Naast zijn vormelijke en planmatige pracht, is dit gebouw ook een uitstekend voorbeeld van hoe een hedendaagse architect méér kan zijn dan enkel ontwerper. Al vanaf het prille begin van de kleuterschool is architect Eric Soors van META architectuurbureau via de bestuursraad betrokken bij het project. Daarin speelde hij een cruciale rol in de zoektocht en aankoop van de verschillende panden, waaraan telkens een reeks ontwerp experimenten werden gekoppeld. Die taak lijkt op het eerste zicht misschien eerder voor projectontwikkelaar weggelegd. Maar net die aanpak bepaalde in grote mate de uiteindelijke opzet en kracht van de kleuterschool.

Genereuze vormgeving versus nijpend ruimte gebrek

De gevel aan de Xaveriusstraat is zo opgevat dat hij in de toekomst wel een klasgebouw kan huisvesten, door er simpelweg een gebouw met glazen gevel achter te plaatsen. Al wringt hier voor mij meteen het (enige) schoentje: de genereuze vormgeving van het gebouw staat niet geheel in verhouding met het nijpende ruimtegebrek waar elke school mee kampt, zéker in een stedelijke omgeving. Het strenge raster leidt bij toepassing op de grillige omgeving niet perse tot plaatsverlies, maar wel tot een eerder kwistig en onbaatzuchtig ruimtegebruik. Zo is de buitenspeelruimte versnipperd over vier verschillende buitenruimten, waarvan er één zelfs niet echt bedoeld was voor de spelende kleuters. De architecten ontwierpen de patio namelijk om diep in het gebouw licht binnen te brengen.

De grootste buitenspeelplaats is zelfs volledig aangepast door de beheerder, opnieuw naar aanleiding van de verwoestende, maar begrijpbare speeldrang van de kleuters. Zo is de groene speelheuvel weggehaald. Speeltuigen zijn toegevoegd, de zandbak is dan weer afgedekt. Er werd een oogverblindende grasmat geïntroduceerd, die naar verluidt bijzonder warm ontvangen wordt door de kleuters.

Deze aanpassingen zijn enigszins teleurstellend, maar anderzijds zetten ze ons ook aan tot denken over de verhouding tussen maker, gebruiker en bewonderaar. Waar ligt het evenwicht tussen waarderen en gebruiken, tussen bewaren en verbeteren? En wie beslist uiteindelijk? Welke rol spelen initiatieven zoals deze Dag van de architectuur?